Al eerder had ik over de belevenissen van stamvader Jan Radix en zoon Jacobus Radix gelezen die wilde avonturen beleefden in de omgeving van Bodegraven en Bleiswijk.

Wat mij ook nog steeds bezig hield was het feit dat Anna Magtilda Smagghe, de vrouw van Johannes Radix, als beroep 'militair koloniste' had. En dat ze in Veenhuizen was overleden. Ik kon me er tot voor kort niets bij voorstellen. Waarom was het gezin van Johannes vanuit de zuidelijke nederlanden naar het hoge Drenthe verhuisd? En wat is een militair kolonist precies?

Na he lezen van de boeken 'het Pauperparadijs' van Suzanna Jansen en 'de Proefkolonie' van Wil Schackmann werd alles ineens veel duidelijker. Johannes zou misschien ook gewond zijn geraakt en via de regeling die de Maatschappij met de staat had gesloten als oppas of veldwachter naar de Ommerschans zijn gestuurd.

 Ik ben naar het archief in Assen gegaan en daar heb ik het bevolkingsregister van Veenhuizen doorgespit. Daar bleek dat ze binnen de Maatschappij van Weldadigheid nogal wat heen en weer hebben gezworven. Helaas heb ik niet bij elk blad genoteerd of het nu om een blad van Veenhuizen of een blad van de Ommerschans ging (ik ging er eerst van uit dat het alleen om Veenhuizen ging). Soms valt het op te maken uit de tekst die er bij staat, maar ik zal nog een keer terug moeten gaan om dit verder uit te zoeken. Hierbij alvast het eerste resultaat.

Bovenstaand document is een kopie uit het stamboom van onderofficieren en manschappen van mindere graden van degarnizoenstroepen te Loevestijn. Het extract is voor Johannes gemaakt om mee te nemen naar Veenhuizen en bevat zijn militaire loopbaan. Daarnaast staat ook een beschrijving van Johannes zelf: groot 1 ellen 7 palmen, aangezicht rond, voorhoofd breed, ogen blauw, neus middelmatig, mond ordinair, kin rond, haar en wenkbrauwen blond.

14 oktober 1839

Na een lange reis komt het gezin Radix - vader Johannes (45), moeder Anna (39) en kinderen Maria Geertruida (16), Anna Maria (14), Hendrik (13), Jan Pieter (10), Ludovicus (5), Wilhelmus (4) en Hermanus van slechts 3 maanden oud - aan in de kolonie, waarschijnlijk Veenhuizen. In het bevolkingsregister staat dat fusilier Johannes Radix via contract met het Gouvernement is geplaatst. Wat Johannes precies gedaan heeft in zijn eerste jaren bij de Maatschappij van Weldadigheid is mij niet precies bekend. Waarschijnlijk was hij een soort oppasser en woonde het gezin in een klein arbeidershuisje met huisnummer 70. 

Het document hierboven is opgemaakt door de commandant van het garnizoen van Loevestijn op 6 september 1839, vlak voor vertrek van de familie Radix. In dit document zijn alle leden van gezin Radix opgenoemd, inclusief leeftijd: Mechtildis Smagghe (40), Geertruida (13), Maria (12), Hendricus (10), Jean Pierre (8), Louis Domincus (6), Wilhelmus (4) en Harmanus (1). Bovendien, zo staat in het document, is Mechtildis weer zwanger. Deze zwangerschap is was nog niet ver, aangezien Hermanus op 19 juli 1839 is geboren. Waarschijnlijk is Mechtildis de baby verloren op reis naar het hoge noorden.

14 maart 1846

Op 14 maart 1846 heb ik drie meldingen gevonden: 'Overgenomen van het 2e gesticht', 'aangekomen van Veenhuizen N2' en 'Overgeleverd na Ommerschans'. Deze meldingen hebben betrekking op het gehele gezin en zijn te vinden op fiche 1253 (74/12), fiche 1068 (14/211 en 14/250), en fiche 1067 (14/217).

Johannes en zijn gezin gaan op deze datum dus verhuizen van het 2e gesticht in Veenhuizen naar de Ommerschans.
Het fiche van de Ommerschans vermeld het beroep dat Johannes daar gaat uitoefenen: veldwachter. Ik denk dat dit een mooie promotie voor hem is geweest.

10 mei 1847

Hendrik, 20 jaar inmiddels, verlaat de Ommerschans om zijn dienstplicht te vervullen.

20 decenber 1847

Johannes Radix overlijdt op 53-jarige leeftijd op de Ommerschans, ruim een jaar nadat het gezin zich daar gevestigd had. Over zijn overlijden heb ik op het internet gelezen dat men 'vergeten' was om zijn overlijden aan te geven en dat dit niet meer precies bekend was. Daarom is een datum van 1 december aangehouden. Voorlopig houd ik de datum aan die in het bevolkingsregister staat (20 december). Ik ben benieuwd wat de oorzaak van zijn overlijden is geweest. Hopelijk was het niet het fanatisme dat bijvoorbeeld zijn opa Jan Radix de das omdeed.

Na het overlijden van Johannes en de afwezigheid van Hendrik is de 19-jarige Jan Pieter de oudste man in het gezin.

15 juni 1848

Na het overlijden van Johannes is er schijnbaar geen plaats meer voor het gezin op de Ommerschans. Ze worden overgeplaatst naar het 2e Gesticht (Veenhuizen), waar ze twee jaar eerder vandaan kwamen. Ze komen op 15 juni 1848 weer aan op het tweede gesticht, nu op huisnummer 46. Hier blijft het gezin bijna tien jaar wonen.

1 oktober 1850

Hendrik wordt ontslagen uit Veenhuizen. Mogelijke reden is het beeindigen van zijn diensttijd, of juist een militaire carriere? Hij trekt in elk geval weer naar het zuiden en trouwt op 23 mei 1861 te Breda met Johanna Muller. Hun zoon Franciscus Radix trouwt met de dochter van militair Aimable Jean Baptiste Leonard Bergamin en zet de militaire traditie voort en wordt o.a. Conducteur der Artillerie eerste klasse te Blauwkapel.

10 oktober 1850

De twee oudste dochters Maria Geertruida (27) en Anna Maria (25) worden ontslagen uit de Ommerschans. Na vier jaar daar gezeten te hebben wilden ze hun geluk schijnbaar elders beproeven. Helaas weet ik niet wat ze gingen doen.

11 juli 1851

Jan Pieter, tot dan toe gezinshoofd, wordt ontslagen om zijn voorgenomen huwelijk met Maria de Deken te laten voltrekken op 12 juli 1851 in Norg. Bijzonder aan hun huwelijk is dat Maria een dochter is van veteraan Johannes de Deken en geboren is te Veenhuizen. Zij heeft dus nog nooit in de 'echte' wereld geleefd. Voor de familie Radix is dit denk ik het eerste grote feest dat ze samen meemaken. Zou broer Hendrik ook aanwezig zijn geweest?

Misschien dat het huwelijk tussen de 22-jarige Jan Pieter en de 21-jarige Maria in werkelijkheid niet zo'n feest was. Zeven maanden later werd namelijk hun eerste kind Jean Patist Radix geboren... De naam Jean Patist zal een verwijzing zijn naar de tijd in het zuiden van nederland die ze schijnbaar niet vergeten waren. Positief is in elk geval dat Jan Pieter en Maria het ondanks deze misschien niet ideale start wel redden buiten Veenhuizen en ze vestigen zich in Bovensmilde.

Het huishouden Radix bestaat nu uit moeder Anna Magtilda Smagghe, de zeventienjarige zoon Ludovicus, de zestienjarige Wilhelmus en de twaalfjarige Hermanus.

1 september 1853

Anna Maria wordt definitief ontslagen. De reden hiervoor is haar huwelijk op 31 augustus 1853 met Nicolaas van Berkum. Dit huwelijk is mogelijk nog meer bijzonder, omdat Nicolaas niet iemand uit de eigen kringen van militairen en veldwachters is, maar een 'verpleegde' van Veenhuizen. Nicolaas van Berkum was veroordeeld wegens landloperij en komt aan in de Ommerschans op 22 oktober 1850. Op 24 mei 1851 wordt hij overgeplaatst naar Veenhuizen. Zijn signalement luidt: 'bruin haar, grijze ogen, spitse neus, gewone mond, ronde kin en een verduistering op het rechteroog'. Niet de ideale schoonzoon lijkt me.
Overigens was Nicolaas al eerder op 5 augustus 1853 al ontslagen.

Het lijkt erop dat het gezin van Nicolaas en Anna Maria hierna een zwervend bestaan door Nederland lijdt.

12 december 1853

Maria Geertruida is niet losgeraakt van Veenhuizen. Ze komt weer terug en wordt opgenomen in het gezin met haar moeder en de twee jongens Wilhelmus en Hermanus.

11 augustus 1855

Maria Geertruida gaat weer op verlof. Volgens de ene bron met onbepaalde tijd, volgens de andere bron voor drie maanden. Op 11 februari 1856 (6 maanden later) wordt ze definitief ontslagen. Ze is dan 33 jaar.

De algemene regel was dat jongvolwassenen 3 maanden verlof kregen om 'op proef' te gaan dienen. Is die binnen die maanden niet teruggekeerd, dan kan desgewenst die termijn met nog eens drie maanden verlengd worden. Is de persoon na een half jaar nog niet terug, dan wordt die formeel ontslagen.

Maria is op 1oktober 1859 (na het overlijden van haar moeder) uitgeschreven uit het bevolkingsregister van Veenhuizen. Daarin staat dat ze zich ging vestigen in Assen. Wat er daarna met haar is gebeurd is me een volslagen raadsel. In de gewone burgelijke stand (ik heb drenlias en genlias nageplozen) komt ze totaal niet voor.

1 april 1856

Na het vertrek van Maria Geertruida is de dan 56-jarige Anna Mechtilde Smagghe weer alleen met haar twee zoons Wilhelmus en Hermanus. Op 1 april 1856 gaat Wilhelmus echter in militaire dienst.

Ludovicus huwt op 9 mei 1857 de twintigjarige Cornelia Rozenstengel. Cornelia is geboren op de Ommerschans, als dochter van veteraan Johannes Rozenstengel (geb. 31 maart 1784 in Protlitz, Duitsland) en Johanna Piepers (geb. 9 april 1797 in Vilvoorden, Belgie). Vilvoorden is overigens ook de plaats waar Johannes de Deken geboren is. Hadden ze in elk geval iets om over te praten.
Op 16 mei 1857 wordt Ludovicus uitgeschreven uit het bevolkingsregister met als bestemming de gemeente Smilde. Overigens huwt Cornelia na het overlijden van Ludovicus nog de 56-jarige Guillaum Lambertus Haseveld, die geboren is in Norg. Norg? Veenhuizen dus!

4 maart 1858

Een verandering van de woonsituatie. Anna Magtilda, Wilhelmus en Hermanus verhuizen van het 2e gesticht naar het 3e gesticht, huisnummer 78. Daar woonde eerst het echtpaar Koenes. George Koenraad Koenes (geboren 19 juni 1781) en Johanna Dorothea Hendrika Bergveld (geboren 15 juli 1774) waren op 16 maart 1827 vanuit Delft aangekomen op de kolonie. Ze waren Luters Hervormd en vormden een arbeidershuisgezin. Johanna was al in 1849 overleden, en toen ook George op 5 februari 1858 overleed was het huisje vrij voor Anna Magtilda en haar twee zonen. Een week later woonden ze er al.

Op 15 april 1859 keert het gezinnetje Radix weer terug naar het tweede gesticht in Veenhuizen, nu op huisnummer 40. Waarschijnlijk zijn ze daarna naar nummer 49 gegaan, en daarna naar nummer 36.
Op nummer 49 waren ze buren van echtpaar Johannes de Deken en Rosilia Francisquia Gouters. Zij zijn de ouders van Maria de Deken, die in 1851 met broer Jan Pieter trouwde.

31 juli 1859

Anna Magtilda Smagghe overlijdt in het tweede gesticht te Veenhuizen, waarschinlijk op huisnummer 36. Ze laat haar twee zoons Wilhelmus en Hermanus daar achter. Die verhuizen op 2 maart 1960 naar huisnummer 97. Ze komen daar te wonen bij de 67-jarige Maria Margaretha Engelen, de weduwe van A. Been. Wilhelmus zal daar niet veel geweest zijn. Hij kreeg voor de verhuizing al op 12 november 1859 een half jaar verlof. Daarna is hij op 12 mei 1860 ontslagen. In het bevolkingsregister staat dat hij de gemeente al op 25 oktober 1859 had verlaten met bestemming Amsterdam.

Van Wilhelmus Radix heb ik verder niet veel kunnen vinden. Wel is het zeker dat hij in Amsterdam bleef, want op 18 oktober 1911 was hij getuige bij de aangifte van overlijden Helena van Outersterp (geboren te Amsterdam op 29 juni 1836). De andere getuige was Floris Busscher.
Verder is Wilhelmus op 4 mei 1887 een boete opgelegd van 50 cent en een dag gevangenisstraf voor het laten lopen van een niet gemuilkorfde hond (bron: Algemeen Politieblad). Zijn beroep is dan werkman.

Hoe meer informatie ik krijg over de levenswandel van dit gezin, hoe meer nieuwe vragen dat ook weer oproept!
Hopelijk kan ik hier binnenkort meer informatie over vinden, bijvoorbeeld hoe de Radixen in Veenhuizen terecht zijn gekomen. Wil Schackmann zegt hierover: "Mocht je ooit nog eens in Assen komen..... Ik heb een doos gevonden (toegang 0186, inv.nr. 1011) die propvol zit met de formulieren die regimentscommandanten meestuurden met veteranen die naar de kolonie kwamen. Sommige zijn vrij summier, maar op sommige andere heeft de regimentscommandant plaatsen waar de militairen gediend hadden, veldtochten waar ze aan deelgenomen hebben, signalementen, enz..opgenomen. In principe moeten Radix, Rozenstengel en De Deken hier tussen zitten, maar.... de doos is een zootje. Heel grof geschat zitten er zo'n 500 briefjes in". Ik denk dat ik die doos maar even ga bekijken!

(Met dank aan Wil Schakmann)